Μανόλης Γ. Βαρβούνης
Καθηγητής Λαογραφίας, Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, ΔΠΘ,
Κοσμήτορας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών,
Διευθυντής του Εργαστηρίου Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας
Σύγχρονοι ορίζοντες των ελληνικών λαογραφικών σπουδών: προκλήσεις και κατευθύνσεις
Στην ανακοίνωση αυτή εξετάζονται οι σύγχρονοι ορίζοντες των ελληνικών λαογραφικών σπουδών, αλλά και οι προκλήσεις που προκύπτουν για την Ελληνική Λαογραφία από τις σύγχρονές μας επιστημονικές, κοινωνικές και τεχνολογικές κατευθύνσεις, καθώς οι κατευθύνσεις της Λαογραφίας, όπως ορίζονται και προσδιορίζονται από τους παράγοντες αυτούς. Συγκεκριμένα συζητούνται τα σχετικά με τον διάλογο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, με τη χρήση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών αιχμής στο λαογραφικό έργο, με την εξ αποστάσεως λαογραφική εκπαίδευση και τη θέση της Λαογραφίας στο σύγχρονο ακαδημαϊκό τοπίο, και με τη σύγχρονη θεματολογία της επιστήμης μας. Σε κάθε περίπτωση εξετάζονται οι νέες οπτικές που προσφέρουν οι εξελίξεις αυτές, αλλά και οι κατευθύνσεις στις οποίες οδηγούν την Ελληνική Λαογραφία, περισσότερο στο πλαίσιο της προσπάθειας να προχωρήσει ο επιστημονικός διάλογος στα φλέγοντα αυτά ζητήματα, παρά με τη διάθεση να δοθούν λύσεις σε παρόμοια ζητήματα.
Βασιλική Χρυσανθοπούλου
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνικής Λαογραφίας
Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Προς μια διαπολιτισμική Λαογραφία: Παραδείγματα από τη Λαογραφία της Μετανάστευσης και της Διασποράς
Η σύγχρονη Λαογραφία επωφελείται, αλλά και χρειάζεται, την διαπολιτισμική προσέγγιση, την προσέγγιση, δηλαδή, που προκύπτει από την δημιουργική και ισότιμη συνεργασία ατόμων που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα. Η συνεργασία αυτή παράγει νέες πολιτισμικές μορφές, τις οποίες μοιράζονται όλα τα μέλη τέτοιων ομάδων.
Η προτεινόμενη ανακοίνωση στοχεύει να συμβάλει στην ανάδειξη και στην μελέτη σύγχρονων θεωριών και μεθόδων έρευνας που αφορούν στην θεματολογία και στη διδασκαλία της Λαογραφίας. Οι νέες αυτές κατευθύνσεις προκύπτουν από τις εκφάνσεις της ζωής, της κοινωνικής οργάνωσης και του πολιτισμού, που συνδέονται με την σύγχρονη παγκοσμιοποίηση και την διεθνικότητα και επιφέρουν την αυξημένη κινητικότητα των ανθρώπων, των ιδεών και των αντικειμένων, ως αποτέλεσμα της ολοένα βελτιούμενης τεχνολογίας των επικοινωνιών, τόσο στις φυσικές, όσο και στις διαδικτυακές μετακινήσεις.
Οι σημερινοί λαογράφοι ερευνητές και καθηγητές μελετούν πλέον πολιτισμικές ομάδες και φαινόμενα πολυπολιτισμικού και υβριδικού χαρακτήρα, που μπορούν να κατανοηθούν μόνο μέσω μιας διαπολιτισμικής προσέγγισης, ώστε να γίνουν αντιληπτοί οι σύγχρονοι σχηματισμοί και οι μετασχηματισμοί τους. Ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και ερευνητές, καλούμαστε να διερευνήσουμε και να διδάξουμε τον λαϊκό πολιτισμό σε τάξεις που περιλαμβάνουν άτομα διαφόρων εθνοπολιτισμικών προελεύσεων, από τα γεννημένα στην Ελλάδα τέκνα μεταναστών ως τους Κινέζους φοιτητές, που συμμετέχουν στα μαθήματά μας. Οι εργασίες που εκπονούν μας αποκαλύπτουν το μωσαϊκό και τις διαπολιτισμικές σχέσεις και ανταλλαγές της σύγχρονης ελληνικής, και άλλων κοινωνιών.
Οι θεωρητικές προσεγγίσεις της διαπολιτισμικότητας και της διασποράς ως ‘πρακτικής’, αποτελούν αναγκαία και πολύτιμα εργαλεία στα χέρια των λαογράφων, μεταξύ άλλων επιστημόνων των κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών, τόσο για την έρευνα όσο και για τη διδασκαλία τους. Η παρούσα ανακοίνωση επιδιώκει να αναδείξει την χρησιμότητα των προσεγγίσεων αυτών μέσω της ανάλυσης παραδειγμάτων από την ερευνητική και την διδακτική εμπειρία της γράφουσας και των φοιτητών της, στο πλαίσιο των προπτυχιακών και των μεταπτυχιακών λαογραφικών μαθημάτων μας.
Παρασκευάς Ποτηρόπουλος
Κύριος Ερευνητής, Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών
Λαογραφία και ψηφιακές ανθρωπιστικές σπουδές. Η μελέτη του λαϊκού πολιτισμού και της παράδοσης στην ψηφιακή εποχή
Η ραγδαία ανάπτυξη της ψηφιακής συνθήκης έχει συμβάλει στην ψηφιακή στροφή των ανθρωπιστικών επιστημών, στη διασύνδεσή τους με τις Ψηφιακές Τεχνολογίες στο πλαίσιο των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Σπουδών (Digital Humanities). Η ψηφιακότητα εισχωρεί σταδιακά στην ερευνητική διαδικασία. Αν σε ένα πρώτο επίπεδο οι σύγχρονες τεχνολογίες λειτουργούν ως μέσα και ως εργαλεία διαχείρισης της πολιτιστικής γνώσης, η αλληλεπίδραση των ανθρωπιστικών επιστημών με τον «ψηφιακό πολιτισμό» παράγει νέες μορφές πληροφορίας και γνώσης. Οι διαστάσεις αυτής της σχέσης αφορούν δηλαδή την έρευνα, την ανάλυση, την ερμηνεία, την παραγόμενη γνώση και τη χρήση της τελικά.
Η ψηφιακή συνθήκη θέτει μια σειρά από προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η Λαογραφία οι οποίες αφορούν όχι μόνο νέες μορφές ανάγνωσης, νέα πεδία (το διαδίκτυο) και τρόπους έρευνας (ψηφιακή έρευνα), αλλά και τη μεθοδολογία και τις πειθαρχίες της επιστήμης (ροές εργασιών, σχήματα μεταδεδομένων, πρότυπα, οντολογίες). Οι δυνατότητες διάχυσης και ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση, ο έλεγχος και η ενεργός συμμετοχή της ευρύτερης κοινότητας στην παραγωγή της στο πλαίσιο της Δημόσιας Λαογραφίας, θέτουν μια σειρά από ζητήματα που αφορούν τα υποκείμενα της έρευνας (επαναπροσδιορίζοντας για ακόμη φορά την έννοια του «λαού») αλλά και τον ρόλο του λαογράφου στην ψηφιακή εποχή. Ζητήματα τα οποία αφορούν τελικά την ίδια τη θεωρία της επιστήμης.
Η ανακοίνωση επιχειρεί να διερευνήσει τη θέση της Λαογραφίας στο πλαίσιο των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών, αυτού του ραγδαία αναπτυσσόμενου διεπιστημονικού κλάδου. Τις προοπτικές που διανοίγονται, τις διεπιστημονικές συνέργειες που επιβάλλονται, τους μετασχηματισμούς που απαιτούνται, τους προβληματισμούς που δημιουργούνται, το σύνολο των μεταβάσεων που προκύπτουν από τη μελέτη του λαϊκού πολιτισμού και της παράδοσης στην ψηφιακή εποχή.
Άννα Λυδάκη
Ομότιμη Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Το μάθημα της Λαογραφίας σ’ ένα Τμήμα Κοινωνιολογίας
Η διδασκαλία της Λαογραφίας σε ένα Τμήμα Κοινωνιολογίας θεωρώ ότι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εκ των πραγμάτων, Κοινωνιολογία και Λαογραφία είναι συγγενείς επιστήμες ως επιστήμες του ανθρώπου. Παρά ταύτα και παρά τις ομοιότητες ανάμεσά τους, υπάρχουν διαφορές, και ένας διάλογος ανάμεσα στις δύο επιστήμες θα ήταν πολύ χρήσιμος.
Από το εαρινό εξάμηνο του 1997 διδάσκω το μάθημα της Λαογραφίας στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Πιστεύω ότι, η κατάθεση της εμπειρίας μου από τη διδασκαλία και από την ανταπόκριση των φοιτητριών και των φοιτητών στο μάθημα, καθώς και η παρουσίαση των ερωτημάτων που έθεταν, θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη ενός διαλόγου ανάμεσα στην Κοινωνιολογία και τη Λαογραφία, απαραίτητου για τις σύγχρονες λαογραφικές σπουδές
Γεώργιος Κούζας
Επίκουρος Καθηγητής Αστικής Λαoγραφίας, Τμήμα Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
Βιομηχανική Λαογραφία: ένας αδιερεύνητος κλάδος της λαογραφικής επιστήμης
H ανακοίνωση αυτή στοχεύει στο να αναδείξει ένα αδιερεύνητο από την οπτική της ελληνικής Λαογραφίας πεδίο, εκείνο της «βιομηχανικής Λαογραφίας». Αν και ο ιδρυτής της ελληνικής Λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης είχε μιλήσει ήδη από το 1909 στο περιοδικό Λαογραφία για τα «βιομηχανικά επιτηδεύματα» και τη ζωή των εργατών στις τότε βιομηχανίες και βιοτεχνίες της εποχής, εντούτοις το πεδίο αυτό δεν προσεγγίστηκε από τους λαογράφους μετά τον Πολίτη.
Βέβαια, δεν συνέβη το ίδιο στη εξωτερικό, όπου στην Ευρώπη και ιδίως στη Γερμανία έχουμε μελέτες για τη ζωή των εργατών στα εργοστάσια και την καθημερινότητά τους. Ανάλογες έρευνες έχουν πραγματοποιηθεί και στη Ρωσία από τη Σοβιετική Εθνογραφική Σχολή. Και βέβαια βιβλίο-σταθμός παραμένει το έργο του γνωστού αμερικανού λαογράφου Dorson, Land of the Millrats, στο οποίο και ασχολήθηκε με τη ζωή αλλά και την πνευματική δημιουργία στα εργοστάσια των ΗΠΑ. Επίσης, στην Ελλάδα έχουμε ανάλογες έρευνες από τη σκοπιά της Κοινωνιολογίας, και κυρίως από τον κλάδο της Βιομηχανικής Κοινωνιολογίας, οι οποίες όμως είτε είναι έρευνες ποσοτικές είτε στοχεύουν στην ανάλυση συγκεκριμένων μόνο ζητημάτων (π.χ. η έννοια του «κύρους» στην εργασία, η έννοια του «εργασιακού ήθους», οι «σιωπηρές συμβάσεις εργασίας» κ.ά.).
Στην ανακοίνωση, πέρα από τη δεδομένη θεωρητική ανασκόπηση, θα επικεντρωθούμε και σε ζητήματα εθνογραφικής έρευνας σε αυτούς τους χώρους, όπου παρουσιάζονται διάφορες δυσκολίες, καθώς είναι ιδιωτικοί χώροι. Όμως, στα εργοστάσια παρουσιάζονται και ερευνητικές προκλήσεις, με δεδομένο ότι είναι χώροι που δεν έχουν μελετηθεί εθνογραφικά από τις επιστήμες της Λαογραφίας και της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στην Ελλάδα.
Κατά τη διάρκεια της ανακοίνωσης, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε θεματικές προς έρευνα που ενδιαφέρουν την επιστήμη της Λαογραφίας, αλλά και θα αναλύσουμε τα μεθοδολογικά εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μια τέτοια έρευνα, βάσει και των δικών μας ερευνητικών εμπειριών.
Παρασκευάς Ποτηρόπουλος
Δρ Ψηφιακής Λαογραφίας,
Καθηγητής-Σύμβουλος ΕΑΠ ΜΠΣ Τέχνη, Πολιτιστική Κληρονομιά – Αναπτυξιακές Πολιτικές
Η Ψηφιακή Λαογραφία στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης: Προβληματισμοί, ερευνητικά πεδία, εργαλεία και περιεχόμενο
Η Ψηφιακή Λαογραφία στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης αναδύεται ως ένα σημαντικό πεδίο των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών. Επιπρόσθετα, η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της έρευνας που αφορά τις λαογραφικές σπουδές μπορεί να έχει σημαντικές επιδράσεις στο μέλλον και να επιτρέψει την ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων. Ειδικότερα, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να εξελίξει τη λαογραφική έρευνα στον τομέα της ανάλυσης και επεξεργασίας δεδομένων, στην ψηφιακή αρχειοθέτηση, στην ψηφιακή αποκατάσταση – επαναδημιουργία, στην ψηφιακή ανάλυση ιστοριών, στην εκπαίδευση και τη διάδοση του λαϊκού πολιτισμού. Συμπερασματικά, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να επεκτείνει τις δυνατότητες της Λαογραφίας ως επιστήμης, καθιστώντας δυνατή την αυτοματοποίηση εργασιών, την ανάλυση μεγάλων όγκων δεδομένων και τη δημιουργία ευφυών εργαλείων για τη μελέτη και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Στην εργασία αυτή θα επιχειρηθεί μια συζήτηση, που πιθανά μπορεί να συμβάλει στον διάλογο σχετικά με το κατά πόσο εξελίσσονται οι λαογραφικές σπουδές σήμερα, και πώς συνδέονται με το πεδίο των Ψηφιακών Ανθρωπιστικών Επιστημών και της τεχνητής νοημοσύνης. Επιπρόσθετα θα διερευνηθεί κατά πόσο η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να διαμορφώσει μια νέα πραγματικότητα σε σχέση με τον λαϊκό πολιτισμό στο διαδίκτυο.
Άννα Λυδάκη
Ομότιμη Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Το μάθημα της Λαογραφίας σ’ ένα Τμήμα Κοινωνιολογίας
Η διδασκαλία της Λαογραφίας σε ένα Τμήμα Κοινωνιολογίας θεωρώ ότι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εκ των πραγμάτων, Κοινωνιολογία και Λαογραφία είναι συγγενείς επιστήμες ως επιστήμες του ανθρώπου. Παρά ταύτα και παρά τις ομοιότητες ανάμεσά τους, υπάρχουν διαφορές, και ένας διάλογος ανάμεσα στις δύο επιστήμες θα ήταν πολύ χρήσιμος.
Από το εαρινό εξάμηνο του 1997 διδάσκω το μάθημα της Λαογραφίας στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Πιστεύω ότι, η κατάθεση της εμπειρίας μου από τη διδασκαλία και από την ανταπόκριση των φοιτητριών και των φοιτητών στο μάθημα, καθώς και η παρουσίαση των ερωτημάτων που έθεταν, θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη ενός διαλόγου ανάμεσα στην Κοινωνιολογία και τη Λαογραφία, απαραίτητου για τις σύγχρονες λαογραφικές σπουδές